Amerika Kıtasına Adını Veren İtalyan Denizci: Amerigo Vespucci
1454'te floransalı saygın bir ailede doğmuş, iyi eğitim almış ve asıl mesleği medici ailesine ait bir bankada tüccarlık yapmak olan, amerika kıtasının isim babasıdır amerigo vespucci. kolomb'un daha önce ayak bastığı toprakların yeni dünya olduğunu anlayamaması üzerine, kendi seyahatinde bunu fark edince, ondan bağımsız ve çok yüksek ihtimalle de habersiz olarak kıtaya ismi verilmiştir.
vespucci aslında kendi halinde bir adamdır. bazı kaynaklarda kolomb gibi hırslı ve kaşif ruhlu bir adam olarak geçse de bunun tersi yönünde iddialar da vardır. bu iddialar bazı mektuplardan yola çıkarak, vespucci'nin aslında maddi sıkıntılar yüzünden denizlere açıldığını savunur. 22 şubat 1522'de yaşamını yitirdiğinde eşinin, geçimini sağlamak amacıyla dul maaşı bağlatabilmek için çalmadık kapı bırakmaması da bu fikri destekliyor. stefan zweig, kolomb gibi vespucci'yi de araştırmış ve hakkında şöyle bir çıkarıma varmıştır:
...
herkes hala yanıldığından ve hindistan'ı batıda keşfetme hayali gözlerini kör etmiş olduğundan, gerçeği ilk fark eden o olmuştur: burası bir mundus novus'tur, yeni bir dünya, başka bir kıtadır. vespucci sadece gerçeklerden söz etmiştir: ne altın ne de değerli taşlar vaat etmiş, mütevazı bir üslupla, yerli halkın bu topraklarda altın bulunduğunu söylediklerini ama bu sözlere inanmak konusunda aziz thomas gibi dikkatli davrandığını belirtmiştir: zaman her şeyi gösterecektir. kaldı ki diğerleri gibi altın ya da para uğruna açılmamıştır denizlere, sadece keşfetmenin keyfi için açılmıştır. bütün diğer cani fatihlerin yaptığı gibi insanlara işkence etmemiş, imparatorlukları yok etmemiştir. bir hümanist ve eğitimli bir adam olarak, yabancı halkların örf ve adetlerini gözlemlemiş, onları ne överek ne de yererek anlatmıştır; ptolemaios ve diğer büyük düşünürlerin bilge bir öğrencisi gibi yeni yıldızların hareketlerini gözlemlemiş, geçtiği denizleri ve ayak bastığı toprakların mucize ve sırlarına tanık olmak için araştırmıştır. onu yönlendiren tesadüfün böylesi değil, bilimsel kurallara tabi matematik ve astronomidir. "evet, o da sizlerden biri." diye övmektedir bilginler onu; bir homo humanus, bir hümanisttir! yazmayı bilmekte, dahası bilginlerin düşünsel meseleler için geçerli saydığı tek dil olan latince yazmayı bilmektedir. para ve kazanca değil, sadece bilime hizmet ederek bilimin onurunu kurtarmıştır. ister pietro martire di anghiera olsun, ister ramusio* ya da oviedo, çağdaşı olan bütün tarih yazıcıları vespucci'nin adını anmadan önce önünde saygıyla eğilmektedir ve o zamanlar dünyayı eğiten bilginlerin sayısı bir düzineyi geçmediğinden, vespucci, zamanının en büyük denizcisi olarak görülmektedir.
...
kıtaya adının verilmesi ise bambaşka bir olay. o dönemin coğrafya bilgisinin azlığı dolayısıyla, ptolemaios'un cosmografia'sı, 1475 yılında latinceye çevrilmiş ve bu tarihten itibaren bütün coğrafya ve bilim dünyasının kabul ettiği en önemli kaynak olmuştur. yeni bulunan yerler yine bu kaynak kitabın içeriğine eklenerek genişletilmiş ve basılmıştır. aslında tam da bu mantıkla yapılan bir değişiklik sonucu almıştır amerika kıtası adını.
gauthier lud adında bir matbaacı -kendisi aynı zamanda dük sekreteri, papaz yardımcısı, eğitimli ve varlıklı bir adam- ptolemaios'un cosmografia'sının yeniden düzenlenip, eksiklerinin giderilip, mutlak doğru kabul edilmesi için eseri tekrar basmaya karar verir. bunu yapmasının temelinde ptolemaios'un her şeyi bilen bir bilge, kitabının da mutlak doğru olarak kabul edilmesi isteği vardır. bir nevi klasik esere karşı duyulan saygı ve onu daha da yüceltme isteği de diyebiliriz. bu amacını gerçekleştirirken, harita çizimlerini matematikçi ve coğrafyacı olan martin waldseemüller isimli bir gence yaptırır. waldseemüller, lud'un istediği haritaları dönemin yeniliklerine uygun olarak çizer ve yeni bulunan kıta için vespucci'nin adından daha uygun bir isim olmayacağını düşünerek, haritalarında dördüncü kıtayı amerigo'nun dişil karşılığı olan america olarak belirtir. hatta bunu kendisi de şu sözlerle açıklar:
"günümüzde, dünyanın bu bölümleri (avrupa, afrika ve asya) tamamıyla keşfedildi ve amerigo vespucci tarafından dünyanın dördüncü kıtası bulundu. avrupa ile asya dişil adlar aldığına göre, yeni bulunan bu bölgeyi, onu bulan bilge adamın adıyla amerigo, amerigo'nun toprakları ya da america diye adlandırmamak için hiçbir sebep göremiyorum."
waldseemüller'in yaptığı bu isimlendirme, tahmin edilemez bir hızla bilinen bütün dünyaya yayıldı ve amerika kıtası bugün sahip olduğu ismini böylelikle kazanmış oldu. ancak genç bir haritacının verdiği ismin bu denli tutması ve çok da uzun olmayan bir sürede, kolomb'un adının neredeyse hiç anılmamaya başlanması ne derece doğrudur, işte bu ciddi bir tartışma konusu. ayrıca vespucci'nin bu adlandırmaya neden karşı çıkmadığı da bilinmiyor. bazı görüşler o dönemlerde telif ve intihal gibi kavramların olmamasının sonucu olarak, şikayet edecek bir birimin de olmamasından kaynaklandığını savunuyor. bu açıdan bakınca mantıklı görünüyor. ama tabii bu adlandırmadan hoşnut olduğu görüşünü savunanlar da hayli fazla.
yeni bir kıtanın keşfinin heyecanıyla isim konusu tartışmalara pek açılmasa da, kolomb ve vespucci'nin ölümünden sonra bu konu ciddi şekilde irdelenmiş, tarafların savunucuları birbirlerini ağır ithamlarla suçlamıştır. amerika'yı ilk keşfeden kişinin kolomb olduğunu savunanlar; vespucci'yi hırsızlıkla suçlamış, çıktığını iddia ettiği hiçbir seyahate aslında çıkmadığını ve kolomb'un keşfinin üzerine konduğunu savunmuşlardır. amerika'nın isminin vespucci'den gelmesine şiddetle karşı çıkılmış ve bunun büyük bir utanç olduğunu belirtmişlerdir. vespucci taraftarları bütün bu ithamları, vespucci'nin medici ailesine yazdığı mektupları referans göstererek savuşturmaya çalışmıştır. uzun yüzyıllar vespucci sahtekar olarak lanse edilmiş, uzun yüzyıllar kolomb.
günümüzde bu konu hala tartışılsa da, hepimizin bildiği ve en kabul görmüş olan görüş; amerika kıtasına ayak basan ilk kişinin kolomb, buranın yeni bir kıta olduğunu anlayan kişinin de vespucci olduğudur. bu sebeple bu iki insanı birbirinden ayrı düşünmek olası değildir.
Osmanlı Devleti Neden Zamanında Amerika Kıtasına Gitme Girişiminde Bulunmadı?
