5 Bölümle Unutulmazlar Arasına Giren Chernobyl Dizisinde Yanlış Anlatılanlar
son zamanların en popüler tv programlarından biri oldu chernobyl dizisi. kurgusu ve sinematik dili ile gerçekten de takdire şayan, bir çırpıda izlediğim bir dizi oldu. aslında konusundan bağımsız olarak düşünürsek izlediğim en iyi dizi diyebilirim. ancak gerçekler konusunda da aynı başarıyı gösterebildi mi? hazır dizinin üzerinde sıcak dumanlar tüterken rusya’da yaşayan, pripyat’a bizzat gitmiş görmüş ve sovyet tarihine ilgi duyan biri olarak gördüğüm şeyleri yazayım ve kaynaksız onlarca yanlış bilgiye kaynaklı belgeler ile bir son vereyim dedim.
öncelikle dizinin tek ve yegane kaynağına değinelim: svetlana aleksiyeviç’in “çernobil'den sesler” kitabı
(yönetmenin daha çok kaynak kullandığını idda edenlerin kitabı okumadıkları çok belli oluyor). tarihsel kaynaklardan çok kişisel görüşmelere dayanan bu kitap batı kesimince çok “beğenildi”. kendisi aynı zamanda 2015 nobel edebiyat ödülü sahibidir. svetlana’nın aktif bir anti-komünist olduğunu biliniyor. objektifliği hakkındaki fikri size bırakıp sovyetler birliği hakkındaki “objektif” görüşlerinden bir kuple paylaşıyorum:
«sscb dönemine dönüp baktığımızda, tarihimizin koca bir mezar ve büyük bir kan banyosundan ibaret olduğunu görürüz. kurbanlarla cellatlar arasındaki tükenmek bilmez diyalogları duyarız. devrim, toplama kampları, 2. dünya savaşı, sovyet-afgan savaşı sırasında halktan gizlenen gerçekler, büyük bir imparatorluğun çöküşü, de-vasa ölçekte bir sosyalist ütopyanın paramparça dağılması, yeni ortaya çıkan evrensel problemler, çernobil faciası vs. bunlar, dünya üstündeki tüm insanların cevaplaması gereken sorulardır ki, tümü bizim kendi gerçek tarihimizdir. işte tüm bu cehennemden çıkma soru ve sorunlar, benim kitaplarımın izleğini oluştururlar.»
gelelim diziye
yanlış: tahliye işlemlerini bile bile geç yaptılar
legasov, dizide bir çok konuda güzellenirken nedense gerçek görüşlerine hiç başvurulmamış. acaba işlerine mi gelmedi? halbuki bilim adamlarının olay değerlendirmeleri biter bitmez harekete geçiliyor. bakın dizide hükümeti tahliye etmemekle suçlayan legasov, intihar kasetinde gerçekte ne demiş:
“burada, bu koşullarda, talimatların uygulandığı prosedürlerle sınırlı kaldığı durumlarda, tekrarlanan radyasyon ölçümleri, 25 röntgen olmakta olup bu süre boyunca kişi başına biyolojik röntgen bölge ve tahliye için, kişi başına 75 biyolojik röntgen tehdidi durumunda zorunlu hale gelecektir. etkilenen bölgede kalmak sırasında. 25 ila 75 arasında değişen röntgenler karar verme hakkı yerel makamlara aittir. bu şartlar altında tartışmalar devam ediyordu. ama burada şunu söylemeliyim ki fizikçiler, özellikle viktor sidorenko, dinamikleri daha iyi bir şekilde değişmeyeceğini tahmin ediyorlardı.tartışmamızı dinleyen boris yevdokimoviç , zorunlu tahliye kararını verdi. bundan sonra ukrayna temsilcileri, yoldaş. ivy ve yoldaş nikolayev, ertesi gün kentin tahliyesinin derhal hazırlanmasına başladı. basit bir işlem değildi, gerekli taşıma miktarını organize etmek gerekiyordu.
tüm bu tahliye, olağandışı koşullarda gerçekleşmesine rağmen oldukça doğru, hızlı ve doğru bir şekilde gerçekleştirildi.
ayrık delinmeler, yanlışlıklar, maalesef vardı. örneğin, ayrı bir vatandaş grubu hükümet komisyonuna, kendi otomobillerinde tahliye edilme talebinde bulundu ve şehirden birkaç bin kişi vardı ve bir nevi yansıma sonrasında bu izin verildi. her ne kadar muhtemelen yanlış olsa da, insanların boşaltıldığı bu otomobillerin bazıları kirlenmiş ve arabaların kalitesini, kirlilik seviyelerini kontrol etmek için gerekli dozimetrik direkler, hepsi biraz sonra organize edildi. böylece, kentte, insanların yanlarında aldıkları şeyler (az miktarda tüketmelerine rağmen, tahliyenin birkaç günlüğüne kısa bir süre için yapılması umuduyla) kirliliği pripyat'a taşıdı.
ancak tahliyenin, kentin kirlilik seviyesinin henüz yüksek olmadığı bir zamanda gerçekleştiğini, dolayısıyla insanların çıkardığı nesnelerin kirlilik düzeyinin, insanların kendilerinin kirlilik düzeyinin yüksek olmadığını tekrar ediyorum. uygulama daha sonra pripyat şehrinin sivil nüfusunun hiçbirinin olmadığını gösterdi kaza anında karakolda olmayanlar ve bu neredeyse 50 bin kişi, hiç kimse önemli bir zarar görmedi. bu, insanlar için ikinci koruma hattıydı.”
görüldüğü gibi aslında herkesin canla başla tahliye için çalışıyor. ama hbo firmasının işine gelmediği için gerçeklerideğil reytingi seçiliyor! istediği bilgiyi kullanıyor istemediğini eliyor.
yanlış ve doğru: valery legasov’un mahkeme konuşması ve ses kayıtları
legasov’un ses kayıdı gerçek (buna değineceğim) ancak bahsedilen duruşmada daha bitmedi deyip yaptığı konuşma, hatta duruşmaya katıldığı bile yalan. legasov’un katıldığı son toplantı viyana’daki iaea toplantısı. dizide çizilen pısırık, kendinden emin olmayan legasov’un aksine, toplantı sonrası abd’de canlı bağlantı ile bağlanan valerov bakalım aslında ne demiş:
peki duruşmada reaktör hakkında konuşmalar nasıl gerçekleşti? gelin mahkeme tutanaklarının bir parçasını okuyalım:
hakim: reaktördeki eksiklikler bir kazaya neden olabilir mi?
- bu eksiklikler, personelin yanlış eylemlerini açıklamaz. çekirdekte 15 nötron emici çubuk varsa, reaktör nükleer tehlike değildir. ve 30 çubuk reaktörü yetkisiz personel hareketlerinden korur.
hakim: reaktör güvenli mi?
- çekirdekte 26-30 nolu çekirdeklerin bulunması pozitif reaktiviteyi telafi eder. rbmk reaktörleri güvenli kabul edilebilir.
- hakim :niçin baş tasarımcının dokümanlarında, rbmk tasarımcılarının, çekirdeğin 15 çubuğundan daha az operasyona sahip olan ve cihazın 750 mw'ın altındaki işi kapasitesi ile çalışamama durumunun fiziksel ve teknik bir gerekçesi yoktu?
- bu açıklamalar gerekli değil. aksi takdirde, kurallar şişer. personelin yetkili ve her şeyi bildiği varsayılmaktadır. ancak şimdi düzenlemeler nükleer tehlike rejimlerine ilişkin bir düzenlemeyi içermektedir.”
görüldüğü gibi konuşmalar hiç de dizideki gibi olmadı. bir süre sonra tüm reaktörler elden geçirildi ve yönetmelikler bir kez daha baştan sonra değişti.
peki yaş ses kayıtları? evet böyle bir ses kaydı var. tam transkript için buradan kontrol edebilirsiniz.
ben intiharı chernobyl’den dolayı gerçekleştiriyorum vs. yok. sadece ölmeden önce bu olaylardan ve genel fikirlerinden bahsediyor. ayrıca dizide görüldüğü gibi yalnız ve bitap bir adam değil; psikolojisi bozuk, aldığı radyasyondan dolayı çok ömrü kalmamış, ancak ailesi olan ve çocuklu bir insan. ayrıca partiye ve ülkesine de bir çok görevde hizmet etmiş bir görev adamı.
yanlış: çatı gezisi ve helikopterden atma
dizideki gibi shcherbina ve legasov, moskova’dan pripyat’a helikopterle gitmiyor. uçakla kiev’e gidip arabayla gidiyorlar ilk inceleme için. yani seni evinden aldırırım, helikopterden attırım, mermiye kafa attırırım, aklını alırım vs. tüm olaylar kurmaca.
yanlış: boris shcherbina’nın tesadüfen seçilmiş olması ve konumu
filmin sonunda legasov, shcherbina için kazaran doğru ve iyi adamı yolladılar diyor. shcherbina da buna karşılık beni gönderdiler çünkü olayın önemli olmadığını düşündüler vs. gibi bir şey söylüyor. bu diyalogların hepsi zırvalık. keza shcherbina 2 yıl sonra, 1988 ermenistan depreminde de sorumlu olarak gönderilen, kriz yönetimi konusunda başarılı biri olduğu için bu tür olaylarda bizzat seçilen bir isim. ve adam sscb’nin başındaki adamın yardımcısı. yani pozisyon olarak kgb başkanı, enerji bakanı vs. gibi kişilerden hiyerarşik olarak üstün durumda. ülkenin 2. adamı konumundaki adamı yollamışlar. daha kimi yollayacaklar, gerçekten komik. geriye gorbachev’in kendisi kalıyor zaten gidecek. başkan yardımcısını yolluyorlar ama önemsememiş oluyorlar. çok mantıklı.
not
dediğim gibi, dizinin kendisi güzel. tek derdim gerçeklerle. bu yazı, dizinin "belgesel gerçekçi"lik taşıdığını iddia edenlere ithafen yazılmıştır.