devrime giriş

5 mayıs 1789'da toplanan etats generaux kişi başına oylama için uzun süre imtiyazlılarla burjuvaların çatışmalarına sahne oldu. imtiyazlılar burjuvalarla aynı mecliste eşit olmak istemediklerini açıkladılar.halk temsilcileri ise gerçek temsilcilerin kendileri olduklarını iddia ettiler.ancak hemen ertesinde kral az bir süre önce maliye bakanlığına getirdiği joseph necker'i görevden aldı ve askeri birlikleri versailles çevresinde topladı.bir aristokrasi komplosundan korkan paris halkı ayaklandı ve bastille hapishanesi'ni ele geçirdi.louis xvi, necker'i yeniden göreve getirdi,paris'e geldi,halk hakimiyetini tanıdı ve isyancıların üç renkli kokartını taktı.

büyük korku

ancak köylerdeki dalgalanma durmamıştı.aristokratların paralı haydutlar tutarak köylüleri kıracağı söylentisi dolaşıyordu.köylüler büyük korkuya kapılıp saldırıya geçtiler.şatoları yaktılar taşra aristokrasisine saldırdılar.aristokratlar da olaylardan korkup yerlerini terk ettiler.olaylardan korkan meclis 4 ağustosta ürünlerden alınan ondalığı kaldırdı.bu bir devrim demekti.fakat kral bu kararları kabul etmek istemedi.ancak başını işportacıların ve kadınların çektiği 6 bin kişilik bir grup versailles'a yürüyüşe geçti ve kralı paris'te oturmaya ve halkın kaderini paylaşmaya zorladı.kraliyet muhafızları da halkla kaynaştı ve fişekleri ulusal muhafızlara verdi.kral mason localarıyla dolmuş orduya güvenemiyordu.marquis de la fayette'in eşlik ettiği konvoyla paris'e getirildiler.

yurtseverlerin bölünüşü

kurucu meclisin dağılıp yasama meclisinin açılmasından sonra (1791) sağ kanattaki aristokrat üyeler meclisten uzaklaştırıldı. yasama meclisinde sağ kanadı artık la fayette,barnave,le chapelier,mirabeau'nun kurdukları feuillants grubu oluşturmaktadır.bu grup jakobenler klübünden ayrılan yüksek aristokratik burjuvaziyi temsil ediyordu ve devrimi frenlemek istiyordu.meşruti monarşi yanlısıydılar.yasama meclisindeki sol kanat ise jirondenlerin hakim olduğu jakobenler klübüydü. 

1791'de kraliçenin ayartmasıyla çoluk çocuk koblenz'e kaçan kral louis xvi varennes'de yakalandılar.avrupadaki koalisyonla buluşmak isteyen kral yabancı güçlere bel bağlamıştı.fakat halkın gözündeki değeri de o anda on paralık oldu.kaçıştan ve yakalanıştan sonra baldırıçıplaklar champs de mars'ta gösteriler yaptılar ve cumhuriyetin ilanını isteyerek imza topladılarsa da la fayette'in komutanlığını yaptığı milli muhafız kıtası tarafından kanlı biçimde ezildiler (bkz: champ de mars katliamı). baldırıçıplaklar ancak köylülerin memnun olduğu bu ortamda devrimden bir şey kazanmadıklarını görüyor yeni bir rejim istiyorlardı.fransa'nın 20 nisan 1792'de avusturya'ya savaş ilan etmesinden sonra durum kötüleşti.kraliçenin başını çektiği saray partisinin ve kralın kışkırttığı savaş fransa'nın zararına doğru ilerledi.

monarşinin devrilişi

ordular yüzgeri ederken 20 haziranda baldırıçıplaklar ihanet sözünü ortaya attılar ve kralı suçlayarak gösteriler yaptılar.avrupanın koalisyon orduları paris'e yaklaştı.prusya dükü brunswick'in (prusya ordusu komutanı) bildirisi paris'te bir bomba gibi patladı.bildiriye göre kralın ve ailesinin kılına zarar gelirse paris kılıçtan geçirilecekti.bu olayla beraber 10 ağustos'ta sankülot ayaklanma baş gösterdi.isyancılar tuileries sarayına saldırdılar ve isviçreli paralı askerleri katlederek sarayı yağmaladılar.paris'te devrimci bir hükümet kuruldu (paris komünü).kral ve kraliçe komünün isteği üzerine tutuklandılar ve kaleye hapsedildiler.eylülde de aristokratlar üzerine katliama giriştiler (bkz: eylül katliamları).la fayette gibi feuillantlar ülke dışına kaçtılar.paris komününün geçici yönetimi 21 eylül 1792'de konvansiyonun ilanına kadar sürdü.

jakoben-jironden savaşı

bir asiller komplosu psikozunun sürdüğü bu günlerde yapılan seçimler kuşku ve aşırı tahrik havası içinde geçti. çekimserlik sonucu kararlı devrimci azınlık adaylarını meclise sokabildi. coşkuya kapılmış 749 üyeli konvansiyon hemen cumhuriyeti ilan etti.arkasından gelen valmy zaferi istila tehditini kaldırdı.yeni konvansiyonda ılımlılar (feuillants) grubu yoktu.yeni mecliste üç grup vardı. 260 üyeyle taşralı burjuvalar olan jirondenler, parisli baldırıçıplakların desteğini alan aşırı kanat jakobenler ve duruma göre yer değiştiren çoğunluktaki ova (la plen).

çok geçmeden jakoben-jironden savaşı başladı. jirondenler jakobenleri eylül katliamlarını tezgahlamakla suçluyorlar,halkı istismar ve demogojiyle itham ediyorlardı.jakobenler buna karşılık hasımlarının federalizmi üzerinde durdular ve cumhuriyetin bir bölünmez olduğunu onaylattılar.bu sırada jirondenler halktan koparken, montanyar grubunun eline geçen jakobenler klübü halk seksiyonlarıyla ilişkilerini sağlamlaştırıyor ve komünü arkasına alıyordu.10 ekim 1792'de jirondenlerin lideri brissot jakobenler klübünden çıkartıldı.

kralın mahkemesi

eylül sonlarında başlayan mahkeme 10 ağustosta krallığı deviren ayaklanmanın meşruluk kazanması için gerekliydi.mahkeme sırasında sarayda bulunan bazı belgeler kralı zor duruma düşürdü ancak savunmasını mağrur bir şekilde yapması yargılayanları dahi etkiledi.montanyarlar büyük tantanalar kopartarak suçlamaları sertleştirdiler.tribündeki halkın da desteğine kazanmışlardı.jirondenler ise yarı açık yarı kapalı biçimde kralın savunmasına geçtiler.montanyarların tüm çabalarına karşılık kral ancak zayıf bir çoğunlukla (387 e karsi 361) ölüme mahkum edildi.jirondenler ilk yenilgilerini aldılar.21 ocak 1793'de kral idam edildi.

jirondenlerin sonu

hemşerilerinin idam edilmesinden ve 300 bin yurttaşının askere alınmasından rahatsız olan vendee eyaleti ayaklandı.ardından bir jironden olan ordu komutanı dumouriez ordusunu düşman safına katmak istedi.askerleri isyan edince kaçtı.baldırıçıplaklar ihanet karşısında gösteriler düzenlediler.bu olaylardan sonra montanyarlar mecliste iyice güçlenmişti.eylülcülere ve paris baldırıçıplaklarına karşı hücumlarını sıklaştıran jirondenler intikam almak için marat'ya saldırdılar ama onun ihtilal mahkemesinde beraat etmesini engelleyemediler (24 nisan 1793).bundan sonra paris komünün devrimci faaliyetini soruşturmak için 12 üyeli bir komisyon kurdular ve aşırılardan hebert'i de hapsettirdiler.konvansiyon kararsızlık içinde kaldıysa da uzun süredir jirondenlerin defterini dürmek için fırsat kollayan komün françois hanriot'un önderliğinde 2 haziran 1793'te meclisi bastı (bkz: #5653879). tartışmalardan sonra konvansiyon salonuna girip isteklerini kabul ettirdiler.maximillien robespierre'in yakın adamlarından couthon'un önerisi üzerine 29 jironden milletvekili ile 2 bakan tutuklandı.

kamu selameti komitesi

1793 zaferi baldırıçıplakların, daha net olaraksa öfkelilerin zaferiydi.montanyarlar öfkelilerin isteklerine tam olarak yanıt veremeseler de yavaş yavaş onlara uydular.onların programları katı ve netti: küçük mülk sahiplerinden oluşan bir toplum ve ihtilal düşmanlarına terör.kudurganlar diye adlandırılan bu grup o zamanların anarşistleriydi.aynı esnada ülkedeki kralcı ayaklanma jirondenci ayaklanmayla birleşmiş,istila tehditi de yeniden yaklaşmıştı.13 temmuz 1793'te marat jirondenlerce öldürüldü.16 temmuz'da kentin jakoben lideri chalier lyon'da kralcılarca öldürüldü.buna karşın konvansiyon öncelikle bir dizi reformla baldırıçıplakların durumunu düzeltti ve onları devrime bağladı.nisanda kurulmuş olağanüstü bir hükümet olan kamu selameti komitesi 10 temmuzda danton'un çıkartılması ve saint just, couthon ve 27 temmuzda da robespierre'in girmesiyle güçlendi.komitenin içeriği 1794 yazına kadar yaklaşık aynı kaldı.

hürriyetin zorbalığı

robespierre'in güçlü kişiliği etrafında toplanan komite öncelikle terörü gündeme aldı ve ihtilal mahkemesinin yetkilerini arttırdı.11 eylülde şüphelileri yakalamak için devrim ordusu kuruldu.öfkelilerin lideri jacques roux yargılandı ve intihar edince bu hareket dağıldı.ekimde marie antoinette ve jirondenler giyotine gönderildi.ekim 1793 fransız ordusunun koalisyona karşı büyük zaferleriyle geçti.subay kadroları tüm halka açıldı,hepsi başka işlerle uğraşan birçok kişi cumhuriyet ordusunun büyük generalleri oldular (lazare hoche,murat,jourdan).iç isyanlar da sert şekilde bastırıldı.lyon, jakoben üyeler barras ve fouche tarafından acımasızca cezalandırıldı (toplu olarak mitralyozla kurşuna dizmeler,bağlayarak nehre atmalar v.s.). sonunda baldırıçıplakların diğer isteği de kabul edildi ve tahıl fiyatlarına tavan fiyat konuldu.

kliklerle mücadele

dış düşmanlara karşı zafer kazandıkça içten gelen tehdit aksine büyüyordu.jakobenlerin içinden iki hizip grubu yükseldi.biri danton'un insaflılar grubuydu ve iktisadi özgürlük yanlısıydı ve teröre son verilmesini istiyordu.diğer grup ise soldan gelen hebert'ti.esasen iki grubun içinde de bozguncular bulunuyordu.hebert robespierre'i devrimi uyutmakla suçluyor ve terörü yetersiz buluyordu. ayaklanma tehditiyle robespierre'i sıkıştırdıysa da ne konvansiyonun ne de baldırçıplakların desteğini alamadı ve 24 mart 1794'te karaborsacılar ve casuslarla birlikte idam edildi.danton'un saldırısı ise daha pervasızca gelişti.hebert'i mahkum edilmesine yardım eden sol jakobenler (collot d'herbois,billaud varenne) karşılık olarak danton'un kellesini istiyorlardı.danton ve insaflılar yargılandı ve rüşvetçilikten idam edildiler.bu olaylar sonucunda komün ortadan kalkmıştı, seksiyonların özgürlükleri bitmiş, herbiri bir memuriyete getirilen baldırı çıplaklar sesini çıkartamaz hale gelmişti.bu zaferler aksine montanyarları savunmasız bırakmıştı.

konvansiyon robespierre'e karşı

daha sonraları thermidorcular olarak adlandırılacak grup robespierre'e karşı birleşti.komünün önemli isimleri hebert,chaumette,jacques roux,marat öldürülmüşlerdi ve montanyarları destekleyecek bir güç kalmamıştı.mecliste tartışmalar ve anlaşmazlıklar gitgide artıyordu.ancak konvansiyon robespierre'in sözünden çıkamıyordu.robespierre, korku içindeki konvansiyona devrim adaletini kuvvetlendiren 22 prairial kanununu (büyük terör yasası) kabul ettirdi.bu kanuna göre suçlananın savunma hakkı yoktu (bir buçuk ayda 300 bin tutuklama,17 bin idam).

terördeki bu açık arttırma politikasının suçu robespierre'e ihale edildi.karşıtlarına göre artık konvansiyon komitenin kayıt bürosu komite de robespierre'in mühürdarı olmuştu.zaten komite de iyice bölünmüş ve yorulmuştu.buna karşın hebertçiler ve ılımlılar robespierre'e karşı ittifak kurdular.26 temmuzda robespierre'in savurduğu tehditler terörcüleri de ona karşı çevirdi.22 prairial kanununun çıkarılmasında danışılmayan genel güvenlik komitesi zaten ona karşıydı.robespierre'e karşı komplo kuran grup terörü daha da azdırdı ve suçu ona yükledi.bu grup şu unsurlardan oluşuyordu:

1.grup: terörden ceplerini dolduranlar (barras,fouche,freron..)

2.grup: sol jakobenler (billaud varenne,collot d'herbois..)

3.grup: genel güvenlik komitesi üyeleri (amar,vadier,tallien,louis legendre..)

4.grup: meclisteki ve komitedeki ılımlılar (lazare carnot,sieyes..)

28 temmuzda konvansiyon, kavgalı bir oturum sonunda robespierre'e üstünlük sağladı ve tevkif ettirdi.komünün belirli bir müdahalesi olmayınca da yeni sanıklar ertesi sabah idam edildi.

(bkz: 9 thermidor)

thermidor gericiliği

burjuva cumhuriyetçilerinden oluşan thermidorcular aynı zamanda da kral katili idiler.robespierre'e hala bağlı montanyarlara güvenemediklerinden eski jirondenlere yanaştılar ancak kralcılara karşı zayıf düştüler.terör dönemi sona erdi,genel maksimum kanunu kaldırıldı.böylece fakirlik hızla arttı.şubat 1795'te vendee'de kralcı ayaklanma baş gösterdi.lazare hoche'un komutasındaki ordu onları yenemedi ve silahları bırakma karşılığında din inanç serbestisi tanındı.1 nisan 1795'te paris'te açlıktan doğan bir ayaklanma gerçekleşti.konvansiyon ayaklanmayı bastırdı ve elebaşları olan montanyarları ve bazı hebertçileri tutukladı.22 nisanda ikinci kez patlak veren isyan bu sefer daha da zor kullanılarak bastırıldı.devrimci saint antoine mahallesine ekmek girişi engellendi ve topa tutma tehditiyle mahalle teslim alındı.montanyarlardan olaya karışanlar idam edildi.böylece halk ihtilali bir daha altından kalkamayacağı bir darbe yemiş oldu.

direktuvarın kuruluşu

fakat bu durumdan kralcılar karlı çıktı.güneyde bir beyaz terör dalgası başladı.korkuya kapılan konvansiyon kiliseleri rahiplere geri verdi,ihtilal mahkemesini kaldırdı ve milli muhafız kıtasındaki jakobenleri ayıkladı.kralcıları zar zor durdurabilen meclis hem halka hem monarşiye karşıydı.bu yüzden tutunması imkansız olduğu için kendi kendini feshetti (26 ekim 1795).2 kasım 1795'te açılan yeni direktuvar meclisi eski thermidorculardan oluşuyordu.iki adet meclis vardı ve ülkeyi beş direktör yönetiyordu.la revellière,le tourneur,rewbell,paul barras ve lazare carnot ilk beş direktuvar oldular.direktuvar yaptığı 1795 anayasasıyla oldukça totaliter bir rejim getirmişti.

(bkz: directoire)

eşitlerin gizli birleşmesi

1796'da ülkedeki işsizlik ve eşitsizlik bir kısım eski montanyarları ve robespierre'cileri (felix le peletier, alexander darthe,jean baptiste drouet), komünist fikirli jakobenlerle (sylvian marechal, babeuf,buonarroti) birleştirdi. bunlar özel mülkiyetin kaldırılması, toprakta reform ve ortak kullanım,fırınların devletleştirilmesi gibi bir programa sahiptiler.komünist programlarını hayata geçirmek için gizli örgütlenmeye girdiler ve paris'te çok güçlü konuma geldiler.ancak direktuvarın erken davranması ve lazare carnot'un çabaları sonucu tutuklandılar ve hareket bastırıldı.

(bkz: eşitler komplosu)

18 fructidor

bu sürede gericilik hız kazandı.seçimlerde yüksek oy alan kralcılar beşyüzler meclisinde çoğunluğu elde ettiler.ülkeden kaçan rahiplere af çıkardılar ve restorasyona başladılar.lazare carnot da onların hizmetine girdi.ardından kralcı barthelemy direktuvara girince diğer direktuvar üyeleri darbe yapmak için ordudan yardım istediler.napoleon bonaparte general augereau'yu paris'e darbe için yolladı.4 ekim 1797'de darbeciler anayasayı çiğneyerek başkente asker soktular ve meclisi feshettiler (18 fructidor darbesi).göçmenler için çıkarılan kanunu da kaldırıp ülkeye geri dönen din adamlarının en kısa zamanda ülkeyi terk etmemeleri durumunda askeri mahkemeye sevketme kararı aldılar.kralcılar tutuklandı,direktuvar üyelerinden carnot gizlenmeyi başararak kaçtı.

napolyon'a giden yol

ardından direktuvarın politikası sola çark etti.jakoben klüpleri tekrar açıldı.kralcı darbenin bertaraf edilmesinden sonra jakobenler seçimle meclise girmeye başladılar. saygınlığını yitirmiş, ve kimse tarafından sevilmeyen direktuvarın, solun montanyarları ile sağın monarşistleri arasında kalan siyaset alanı çok dardı.direktuvar ancak 15 mayıs 1798 ve 18 haziran 1799 darbeleri (seçimlerin iptali, yüzden fazla jakoben adayın milletvekilliklerinin iptali) ve güç gösterileriyle ayakta durabiliyordu .bu durumda derebeylik uygulamalarının kaldırılmasından hoşnut olan köylüler cumhuriyete pek bağlı değillerdi.bu sebeple direktuvar üyeleri önce general joubert'in darbe yapmasını istediler,ama o savaşta ölünce yerine bonaparte'ı düşündüler.italya kahramanı bu general, devrimin kazançlarını garanti altına alarak,hem iç hem dış düşmanlara barışı kabul ettirecek ve içeride montanyarları da,baldırıçıplakları da, monarşistleri de bertaraf edecek ve devrime son verecek tek kişi olarak görülüyordu.bu genel kanı napolyon'un mısır'dan gelip direktuvarı devirirken hiç bir direnme ile karşılaşmamış olmasını izah eder.

le coup d'etat du 18 brumaire (9 kasım darbesi)

18 brumaire (9 kasım 1799) darbesinin başlıca hazırlayıcısı sieyes'dir.talleyrand ve fouche de komploya katılarak ilerde büyük güç sahibi olmuşlardır.zaten direktuvar üyesi olan sieyes olayı teşkilatlandırdı,diğer bir üye barras direndi ancak sonunda istifa etmeyi kabul etti. roger ducos da istifa etti.ancak iki jakoben direktuvar üyesi gohier ile moulin istifa etmeyi reddettiler.fakat gohier hapsedildi ve moulin de kaçtı.darbe sabahı geldiğinde her şey harika görünüyordu.napoleon beşyüzler meclisine gelerek üyelere çıkıştı ve onları anayasayı uygulamamakla suçladı.meclis üyeleri durumu anlayınca kahrolsun tiran bağırışmalarıyla napoleon'un üzerine saldırdı.

napoleon'un bu beceriksizliği neredeyse hayatına malolacaktı.beşyüzler konseyi üyesi oturum başkanı kardeşi lucien bonaparte onu milletvekillerinin arasından çekip alarak dışarı çıkardı.ardından napoleon'un kanun dışı sayılması için yapılacak oylamayı geciktirdi (böylece yargılanmadan idam edilebilirdi).ardından lucien, meclis önündeki askerlerin yanına geldi ve "komutanınıza bıçaklarla saldırıyorlar,gelin onu koruyun,çıkartın şu pislikleri dışarı" deyip onları kışkırttı.zaten napoleon'a çok bağlı olan general joachim murat'ın komutasında olan meclis humbaracıları da süngülerini takıp meclise girdiler ve kansız biçimde yönetime el koydular.bu olayla birlikte fransız ihtilali fiilen sona erdi.

ek: napoleon'un meclisteki tartışmasında üyelere söylediği sözler: "the constitution! you yourselves have destroyed it. you violated it on 18 fructidor, you violated it on 22 floreal, you violated it on 30 prairial. it no longer has the respect of anyone."
(bkz: copy paste değil alınteri)