Etik Davranma Oranımızın Gündüz Saatlerinde Artış Göstermesi
şöyle beylik bir söze denk geldim geçenlerde: “people are generally more honest when physically tired. this is why people confess things during late night conversations.”
yani diyor ki şair, insanlar fiziksel olarak kendilerini yorgun hissettiklerinde daha dürüst davranma eğiliminde olurlar. gece sohbetlerinde edilen itirafların nedeni de budur.
malum, internet icat oldu mertlik bozuldu, her okuduğuna itibar edemiyor insan. ben de biraz araştırayım dedim. ve bilin bakalım ne çıktı? elbette tam tersi…
washington, johns hopkins ve georgetown üniversitesi’nin işletme bölümlerinden (business school, school of business) üç araştırmacı, 2013 yılında psychological science’ta yayımlanan ve insanların gündüz saatlerinde daha “etik” davrandığını ortaya koyan - ki buna da “morning morality” gibi şeker bir ad verilmiş - bir çalışmanın üzerine, 2014 yılında kendi araştırmalarını yapmaya karar vermişler.
bu çalışmaya göre, ortalama bir yetişkinin davranışları/söylemleri üzerindeki kontrolü, iş günü ilerledikçe giderek azalıyor ve iş gününün sonuna yaklaşıldıkça dürüstlüğün de sonuna geliniyor.
araştırmacılar bu durumu uzun çalışma saatlerinden ziyade kişinin uyku düzeniyle (circadian rythm) ilişkilendirmişler. diğer bir deyişle, bir gece kuşu, sabahları yalan söyleme meylindeyken, bir “sabah insanı” iş gününün sonlarına doğru çakallığa başvurmaya daha eğilimli oluyor.
elbette, tamamı işletme bölümlerinden çıkan araştırmacıların bu çalışmayı yaparkenki saiki, iş ortamında, çalışanların ya da kendimizin iş programını oluştururken ya da tevdi ettiğimiz işlerin dönüşlerini değerlendirirken, günün saatine ve uyku düzeninin sonuçlarına dikkat edilmesi gerektiğini ortaya koymak.
fakat görünen o ki evvelce, görece daha az pragmatist güdüyle yapılmış benzer çalışmalar da benzer sonuçları ortaya koymuş
örneğin, florida devlet üniversitesi’nden bazı araştırmacılarca 2007’de yapılan ve sonuçları personality and social psychology review’da yayımlanan bir çalışmaya göre, otokontrolümüzü sağlamak için ihtiyaç duyduğumuz en temel şey glikoz. ister dikkatimizi toplamak olsun, ister duygularımızı kontrol altında tutmak olsun, ister stresle baş etmek olsun isterse yalan söylemek gibi dürtüsel hareketlerden kaçınmak olsun, davranışlarımızı kontrol altında tutmak için gereken gücü glikozdan alıyoruz. glikoz seviyemiz düştükçe dürtüsel (impulsive) hareket etme eğilimimiz artıyor ve daha kolay yalan söylüyoruz.
benzer şekilde, 2009 yılında, stanford üniversitesi tarafından yapılan bir çalışma da uyku düzeninin şeker seviyesiyle doğrudan ilişkili olduğunu ortaya koymuş.
hasılı
- insanlar mutlak olarak iyi ya da kötü, ahlaklı ya da ahlaksız değildir. öyle ki, bu özellikleri gün içinde bile değişebilir.
- internette okuduğumuz – bu yazı dahil – her şeye hemen atlamamalıyız. allah akıl vermiş, fikir vermiş, google vermiş; aramaya inanmalıyız.
- biri size bir laf ettiğinde önce lafa bakın laf mı diye, sonra adama bakın uykusu var mı diye.