İthalat Kısıtlamasının Olduğu Dönemde Türkiye'nin Dizel Tofaş Şahin Üretme Macerası
1985 yılında yükselen petrol fiyatları ve döviz karşında devlet, otomobiller için daha az maliyetli dizel motor projesini hayata geçirip türkiye'de otomobil üreten firmalara dizel motorlu araçlar üretmesi için tavsiyede bulunmuştur. türkiye o dönemde çok sıkı ithalat yasaklarının olduğu, tamamen yerli üretim ile ayakta kalan, üreten bir ülke ve toplumdu. bu sektörlerin en başında da otomotiv sektörü geliyordu. bunların en büyükleri renault, tofaş ve ford gelmekteydi. izmir'de bmc ise leyland lisanslı ticari araç üretimi yapmaktaydı.
hükümet dizel motor için otomotiv sektörüne motor ithalatı için özel izin vermişti. 1985 ile 1989 yıllarında ithal edilen dizel motor marka ve adetleri:
isuzu 4091 adet ,
audi 1000 adet
citroen 400 adet,
bmc 350 adet.
serüven tam anlamıyla bundan sonra başlıyor
çok çarpıcı rakamlar, asla başarılı olamayan bir proje ve belki 20 yıl süren ön yargıları doğurmuştur. 1985 yılında tofaş özel ithalat iznini aldıktan sonra üretim için lisans üretimi yaptığı ortağı fiat kapısını çalmıştı. fiat, dizel motor için italya'da çok kısa bir süre ürettiği regata modelinde (bildiğimiz şahin-doğan ve kartalın ilk ve orijinal modeli) kullandığı lancia dizel motoru önermiştir.
1985 yıllında başlayan proje 1988 yılında nihayete ermiş, 1988 ocak ayında tofaş bursa fabrikasında üretim bandından ilk dizel motorlu şahin inmiştir. ancak ortada ciddi bir sorun vardır: ithal edilen motorlar ortalama 15.000.000 tl gibi bir maliyet tablosu çıkarmıştır... o yıllarda bu rakam benzinli bir sıfır km şahinin fiyatından daha yüksektir. düşünün, sadece bir motor fiyatı sıfır km benzinli motorlu şahin'den daha fazladır. 1988 yılında tofaş’ın şahin için liste satış fiyatları ise aşağıdaki gibidir:
benzinli: 12.167.000 tl
dizel: 21.114.000 tl
motorun ne kadar büyük para olduğunu varın siz düşünün...
taksiciler bu dizel motorlara direkt hücum ettiyse de sonuç tam bir hüsran oldu
motorların marş motoru gibi donanımlar hariç 180 kg civarında gezinen kuru ağırlıkları araçların ön takımı için ciddi problem oldu. ayrıca ithalatçı firmalar 2 yıl içinde motora ait 54 parçayı yerli üreteceklerine dair taahhütname vermişlerdi ancak gerçekleştiremediler, bunun neticesinde yukarıda yazdığım düşük toplam ithalat adetleri ve yedek parça ithalatı zorlukları nedeniyle motorlar takıldığı araçları ve araç sahiplerini perişan etti. kilometrede 29 kuruş benzin yerine 12 kuruş motorin yakacağım diye yola çıkan taksici, karaborsadan fahiş fiyatlarla bulunan (hatta karaborsada bile parça bulamadığı için ekmek teknesi günlerce yatan) yedek parçaya ve tamirciye çalışır oldu.
işin balonu çok kısa sürede patladı ve bugün bile dizel motor hakkındaki dedikoduların başlamasını sağladı. 1986 yılının şubat ayında renault 9 modelinin dizel versiyonunu çıkardıysa ve başlarda güzel satış rakamları elde ettiyse de, araç sonradan dizel motor takılan araçların kötü şöhretine yenik düştü.
1985 yılının başında yaşanan dizel furyasında ve kısa süre sonrasında dizel pazarına hiç bakmayan, bugün bile nedenini bilmediğim şekilde dizelin kötü şöhretinin doruğa ulaştığı yıllarda (dizeller takılalı 2 - 3 yıl olmuş, parça sıkıntısı tavan yapmış ve millet dizel motorları söküp benzinliye geçerken) tofaş 1988 yılı mayıs ayından 1989 yılı sonuna kadar şahin ve kartal'ın dizel motorlu versiyonlarını üretmiştir.
görüldüğü üzere hemen hemen benzinli ile arasında iki kat fiyat farkı vardır
tüketiciye vaat ettiği ise daha düşük kullanım maliyetidir. o yıllarda benzinli bir araç yakıt giderinden ortalama %45 daha tasarruflu bir tüketim ve düşük maliyet vaat etmektedir. tofaş fabrikasında üretilen dizel şahin kartal ve serçeler için fiat'ın tavsiye ettiği motor: lancia 1.93 litre ohv 73 bg149.a1 016 dizel.
ithal edilen dizel motor, 1982 ve 1985 yıllarında fiat'ın lancia markası için ürettiği motordu ve dünya otomotiv tarihinin gelmiş geçmiş en kötü motoru olarak bilinmekteydi; bağımsız firmalar tarafından da bu ünvanı tescillenmişti. motor baştan aşağı hatalı tasarlanmıştı... hatta motorun alt bloğu tamamen benzinli motorla aynı olup üst silindir kapağı farklıydı. benzinli motorun çalışma prensibi ile dizel motorun çalışma prensipleri tamamen farklı olmasına rağmen bileşen parçalar kullanılmıştır, bunların en başında alt blok geliyordu. dizel motorlar sıkıştırıp patlatma prensibi ile çalıştığından benzinli motora göre motor içi basıncı çok daha fazlaydı. bu da özellikle silindir kapağı çatlağı, buna bağlı hararet sorunu, bloktan kol çıkartma ve piston kırma en başlıca sorunlarıydı. bunların dışında üretilen kasa şasi ve ön takım parçaları benzinli motor ile aynıydı benzinli motora göre 200 kg daha ağır olan motor aracın denge merkezini ön tarafa aldığından dizel motorlu şahinleri ani frenlerde yüksek süratlerde kontrol etmek tamamen kullanıcının yeteneğine kalmıştı.
aynı zamanda motor 200 kg daha ağır ve çok titreşimli çalıştığından ortalama her 900 km'de aracın ön takımları iflas ediyordu. araç üretime başlar başlamaz özellikle ticari taksilere girmiş, yukarıda yazdığım sorunlardan maksimum bir yıl içinde hemen hemen hepsi ticariden ya çıkmış ya benzinli motora dönüştürülmüştü. düşünün o yıllarda türkiye'de 1 yıl içinde ortalama üretilen toplam araç sayısı 200.000 adetken üretilen 820 adet dizel motorlu tofaş (toplam üretimin -bir yıl için- binde 0.4'üne denk gelen araçlar) türk halkında öyle bir algı ve ön yargı yarattı ki türkiye'de dizel demek sorun demek, titreşim demek, hararet demek, hüzün demek, pişmanlık demek... insanlar 2003 yılına kadar mercedes, audi gibi premium markaların dışında dizellerden öcü gibi kaçtılar. sebebi ise tamamen yukarıda uzun uzun anlattığım lancia motorlu tofaşlar. tofaş bu araçlarla ilgili herhangi bir destek yardımda bulunmamış, benzinli motor dönüşümü yapılmasını tavsiye etmiştir.
inatçı ve inançlı eski topraklarımız dizelde ısrar ederek dizel motorlu şahinlerin bazılarına isuzu motoru koyup uzun yıllar randımanlı kullanmıştır
isuzu motoru çok sesli çalışmaktadır, yorumlarda bahsedilen traktör sesli tofaşların üstünde isuzu motoru vardır. bu motor gerçekten çok uzun ömürlü ve kullanışlıdır ancak 59 beygir güç üreten motorun maksimum sürati 110 km/s olduğundan traktör olarak bilinmekteydi. keza citroen motorlar da fazlaydı. belli başlı problemleri vardı; en az yakan, en az titreşimli motor olarak bilinirdi. tartışmasız birçoğumuzun bildiği günümüz a4’nün babası audi, 80'de kullanılan dizel motor türkiye'de oluşan audi algısını oluşturmuş, her anlamıyla şahane bir motordu. ancak lancia motorlu dizel tofaş'ların yarattığı negatif algının altında kaybolup gittiler. tofaş 1989 ekim ayında dizel motorlu tofaş grubunun üretimini sonlandırdı. 1988 yılında renault'nun ürettiği r9 dizelin, (daha fazla satış adedini yakalamasına rağmen) dizelin sabıkalı geçmişinden dolayı sıfır satış fiyatı ile 2. el satış fiyatı arasında uçurum vardı. lancia motoruna göre nispeten daha teknolojik olmasına rağmen renault da 1.7 litre flashlarda kullandığı alt bloğu dizel motor bloğununda kullandı. sonuç: hararet ve silindir kapağı çatlağı...