manastırlar ilk olarak 3. yüzyılda, hristiyanlara uygulanan baskı ve şiddetten kaçan paul of thebes'in toplumdan uzak bir yaşam sürmek istemesiyle başlamıştır. mısır'da tek başına bir mağarada yaşamaya başlayan thebes’li paulus ilk keşiş olarak kabul edilir. daha sonra yine mısır'da aziz antonius tek başına bir yaşam sürmek için bir yapı inşa etti fakat paulus'tan farklı olarak antonius'un müridleri de ona katılmaya başladı ve manastır büyüyerek, ilk keşiş toplulukları oluştu. antonius'un çağdaşı, mısır'da pagan bir askerken hristiyanların roma ordusundaki askerlere yiyecek-içecek ikramında bulunmasından etkilenerek hristiyan olan aziz pachomius, manastır hayatının kural ve ilkelerini anlatan bir metin oluşturmuş, bu metin pachomian kuralları olarak adlandırılmıştır. manastır düzeninin ilk tohumlarını atmaya çalışan 3. ve 4. yüzyılda mısır'da yaşamış bu kişiler çöl babaları olarak bilinir.

antonius ve pachomius'un manastır düzenleri birbirinden farklıydı. aziz antonius'un manastır sisteminde keşişler bugünkü gibi bir arada bulunmuyorlar her biri ayrı hücrelerde kalıyor sadece toplu ibadetlerde bir araya geliyorlardı. buna lavra sistemi denir. aziz pachomius'un sistemi ise daha müşterek bir yapıdaydı ki bu sistem kenobitik ya da senobitik manastır sistemi olarak adlandırılır.

manastır kelimesi yunanca monakos fiilinden türemiştir. monakos tek başına yaşamak anlamına gelir. çünkü başlarda aziz pachomius sadece kendisinin yaşayacağı bir alan düşünerek manastırı inşa etmiş fakat daha sonraları öğrencilerinin de kendisiyle yaşamak üzere manastıra gelmeleriyle bugünkü manastır hayatına benzer bir yapı gelişmiştir. pachomius'dan sonra kaisareia piskoposu aziz basileios 357'de mısır manastırlarını incelemek için bir geziye çıkmış ve erken manastır kurallarını yunanca düzenleyerek doğu manastır sisteminin geliştiricisi olmuştur. anadolu'da manastırlar yine aziz büyük basileios sayesinde kurulmuştur. konstantinapolis'teki ilk manastır ise 382'de kurulan dalmatou manastırı'dır.

batı'da ise manastır sisteminin kurucusu 6. yüzyılda yaşamış nursialı aziz benedikt'tir. zamanla benedictus kurallarından ayrılanlar kendi manastırlarını kurmuştur. doğu manastırlarının aksine batı'da her tarikatın kendi manastırını kurması iki düzen arasındaki en belirgin farktır. 13. yüzyılda, mendicant orders diye tabir edilen ve fakirliği yüceltip fakir bir hayat tarzı benimseyen dominiken, fransisken, karmelit, kapüsen tarikatları kendi manastırlarını oluşturmaya başlamışlardır. özellikle bu manastırlarda skolastik felsefe yerleşmiştir. skolastik, latince scola yani okul kelimesinden türemiş ve okul felsefesi anlamına gelir. ortaçağ'da eğitim veren kurumlar manastırlar ve kiliseydi ve dünyanın ilk modern üniversitelerinin temelini de yine manastırlar atmıştır. dünyanın ilk üniversitelerinde eğitim verenler ise batı manastırlarında yetişen yine bu tarikat üyeleriydi. yine ortaçağ'da gelişen karolenj, roman ve gotik sanatın kaynağı batı manastırlarıydı.

manastırlar sadece dış dünyaya kapalı bir inziva olarak algılanmamalıdır. kültür ve bilgi seviyesine katkıları mimarlık tarihine olan katkılarıyla boy ölçüşebilecek seviyededir. her manastır kendi kütüphanesini kurmuş ve scriptorium denilen odalarda el yazması eserler çoğaltılmıştır. bulundukları şehirlerde okur yazar oranlarının en büyük kısmını yine manastır keşişleri oluşturmuştur. el yazması eserlere ek olarak gelişen minyatür, tezhip ve ikona üretimiyle sanatta önemli gelişmeler kaydetmişlerdir. ayrıca manastırlar hayır işlerine de önem vermiş, yoksullara ücretsiz yemek, para ve giysi yardımı, varsa hastanelerde hastalara tedavi gibi olanaklar da sunmuştur.

ilgili türkçe okumalar:
1. ortaçağ manastır sistemi
2. erken monastisizme kısa bir bakış
3. erken hristiyanlık döneminde kadın manastırlarının ortaya çıkışı

ilgili videolar:
1. ortodoks keşişin manastırda sıradan bir günü
2. katolik keşişin manastırda sıradan bir günü