Botsvana'nın Milli Gelirini 3 Katına Çıkaran Adam: Devlet Başkanı Quett Masire

quett masire... botsvana denildiğinde akla hep seretse khama gelse de kurucu başkanın bıraktığı yerden devam ederek muazzam bir ekonomik ve ticari büyüme sağlamayı başarmış olmasıyla takdiri hak eden ve geçtiğimiz senelerde hayata gözlerini yummuş botsvana cumhuriyeti'nin ikinci başkanıdır.

1980 senesinde seretse khama'nın ölümü sonrasında toplamda üç dönem olmak üzere on sekiz sene başkanlık yapan masire, aslında botsvana'nın bağımsızlık mücadelesini takip eden senelerde ülkenin dünyanın en hızlı büyüyen ve en sağlam ekonomilerinden biri olması hususunda gerek aldığı önlemler gerek attığı ekonomiyi çeşitlendirmeye yönelik adımlarla başkan olmadan çok daha evvel ülkenin kalkınması bağlamında hayati öneme haiz işler yapmıştır.

öncelikle yalnızca 36 yaşındayken demokratik botsvana partisi'ni (bdp) kurarak ülkenin bechuanaland olarak anıldığı dönemlerde birleşik krallık'tan ayrılarak bağımsız olabilmesi için öncü figürlerden birisi olmuştur. 1965 senesinde ülkenin kurucu cumhurbaşkanı olacak olan seretse khama ile siyaseten güçlerini birleştirme yoluna giden masire, kabileler döneminden güçlü olan khama kabilesinin de desteğiyle birlikte yeni cumhuriyetin ilk maliye bakanı olmuştur. dört sene bu görevi ifa ettikten sonra kalkınma bakanlığının da kontrolünü eline alan ve iki bakanlığı birleştirerek bu kez de maliye ve kalkınma bakanı olan masire, bizzat seretse khama tarafından atanan dört kişilik özel seçilmişler heyetindeki yerini de almıştır.

1969 senesinde kendisinin de bir dönem bağlı olduğu bagwaketse kabilesinin şefi bethoen şeflikten istifa edip milli cephe (nf) adında yeni bir muhalefet partisi kurduğunda ve yerel seçimlerde büyük bir zafer kazandığında hem siyasi geleceği hem de bakanlık koltuğu bir dönem sallantıya girmişse de kurucu başkan seretse khama, bilhassa mali ve idari hususlarda masire'nin yetkinliğine sarsılmaz bir şekilde güvenmeyi sürdürmüştür.

1980 senesinde khama'nın pankreas kanseri nedeniyle hayatını kaybetmesinin ardından kısa bir süre sonra botsvana millet meclisi'nde yapılan kapalı bir oylama sonucunda yeni başkan seçilen masire, başkanlığının ilk dönemini botsvana'nın elmasa dayalı ekonomisini çeşitlendirmeyi amaçlayarak geçirmiştir. okavango bataklığının bakımını hızla gerçekleştirip bölgenin tam bir doğal yaşam turizmi merkezi haline gelmesini sağlayan başkan, ülkede kısıtlı tarım arazilerinin bulunuyor olmasını da bir engel olarak görmeyip büyük çapta bir tarım ve ekim-dikim atağı başlatmıştır. topraklarının yüzde birinden daha azı ekilebilir arazi olarak nitelendirilen botsvana, kendisinin ikinci döneminden itibaren dünyadaki sayılı darı üreticilerinden biri halini almış ve doksanların başında ekonomik kâr ve ekolojik sürdürülebilirlik sağlayabilecek ürünler üzerine odaklanılan bir tarım anlayışı, milli politika haline getirilmiştir. eski usulle yapılan hayvancılık ise kendisinin hem maliye bakanlığı hem de başkanlık dönemlerinde modernize edilmeye çalışılmış ve ülkedeki büyükbaş hayvan popülasyonu 1971 senesinde 900 bin civarındayken 1990'ların ortalarında (1994) 2 milyon 300 bin civarına ulaşmıştır.

ekonomik çeşitliliğe ehemmiyet vermekteyken, ülkenin ekonomisi için can damarı olan elmas madenciliği ve ihracatını da kesinlikle ikinci plana itmemiş olan masire, başkanlığının ilk döneminde dünyanın bilinen en verimli ve en büyük elmas madeni olan jwaneng'in açılışını kalahari'de yapmıştır. 1982 senesinde açılışı yapılmış olan maden, kısa süre içerisinde o kadar büyümüştür ki de beers ile botsvana cumhuriyeti ortak iştiraki olan madene ait özel bir hava alanı bile inşa edilmiştir. ülkede bulunan yaklaşık yirmi adet büyük madenle birlikte botsvana ekonomisinin hâlen yaklaşık yüzde 45'i doğrudan elmas madenciliği, işlemesi ve ihracatına dayanmaktadır.

başkanlığının son dönemlerinde özel sektörün gelişmesi ve yabancı sermayenin de ülkeye girmesini amaçlayarak ekonomide çeşitliliği sürdürülebilir bir hale getirme niyetinde olan masire, 1994 ile 1996 seneleri arasında amerika birleşik devletleri ve kanada menşeli pek çok gıda firmasıyla botsvana'da bir üretim fabrikası açmaları hususunda görüşmeler yürütmüş ve bunun sonucunda da 1997 senesinde pittsburgh merkezli heinz firmasının afrika'daki en büyük üretim ve işleme tesisi ülkede açılmıştır. hyundai, aon, kfc, nissan gibi beynelmilel firmalar da kendisinin başkanlığının son dönemlerinde ülkede irili ufaklı fabrikalar açmış ya da franchise yoluyla satış merkezleri oluşturmaya başlamıştır.

bu arada kendisi, 1988 senesinde angola silahlı kuvvetleri'nin içinde bulunduğu uçağı vurması sebebiyle büyük bir tehlike atlatmışsa da bu olaydan yaralı olarak kurtulmayı başarmıştır. angola hükumeti, bu saldırının yanlışlıkla yapıldığını açıklayarak botsvana'dan diplomatik bir özür dilemiştir.

afrika'nın güneyinde politik ve ekonomik istikrarın önemini de her daim vurgulamış olan masire, hem başkanlık döneminde hem de 1998 senesinde aktif siyasetten emekli olmasını takiben sayısız uluslar arası kuruluşta önemli rollerde görev almıştır. kurulmasında da kayda değer bir rol oynamış olduğu güney afrika kalkınma topluluğu'nda (sadc) başkanlık görevini iki dönem üstlenmiş olan masire, zambia devlet başkanı chiluba önderliğinde ve birleşmiş milletler garantörlüğünde imzalanan ve ikinci kongo savaşı'nı sona erdirmeyi hedefleyen lusaka antlaşması'nın da uygulanması hususunda hem demokratik kongo cumhuriyeti hem de kongo-brazzaville ile barış için kurulması ön görülen diyalog hususunda ciddi çaba sarf etmiş ve 2000 ile 2003 seneleri arasında "kongo ulusal diyalog" inisiyatifine de önderlik etmiştir.

2 milyondan biraz fazla nüfusu olan bir ülke olan botsvana'nın kısmen ütopik gibi gözükmekte olan başarı hikayesinde hep ülkenin ilk başkanı ve kurucusu seretse khama konuşulsa da tam bir teknokrat, kanaat önderi ve lider olan quett masire'nin de bu kalkınma, büyüme ve başarı hikayesindeki rolü en az selefi kadar dikkat çekicidir.