Yüz Binlerce Zehirlenme Vakasıyla İlgilenen Ulusal Zehir Danışma Merkezi Nasıl Çalışıyor?
şimdi akıllara evvela, zehir denilince aklımıza paracelsus'a ait ''her şey zehirdir mühim olan dozudur'' sözü gelir. bu bağlamda çevremizde gördüğümüz hemen her şey doğru kullanılmadığı takdirde elbette zehirdir...
öncelikle zehir danışma hattı bahsedeceğim ve zehirlendiğimizde ne yapmamız gerektiğinden bahsedeceğim.
zehir danışma hattı nedir?
114 numaralı telefon çevirilerek 7/24 hem sağlık personellerinin, hem de halkın kendisine hizmet verir. bu ekibin içerisinde çeşitli pozisyonlarda çalışanlar bulunmaktadır. bunlar;
medikal müdür: kurumun tıbbi ekibinin değerlendirilmesi, tıbbi eğitimleri düzenler. zehirlenme vakalarında kılavuzlarının hazırlanmasında görev alır.
idari müdür: teknik personelleri, personel denetimlerini kalite gibi işleri düzenler.
medikal ve klinik toksikolog: herhangi bir zehirlenme vakasında bir toksine maruz kalan hastanın tıbbi bakımını üstlenen. medikal toksikoloji alanında yan dal veya doktora yapmış, geneli acil tıp uzmanlarından oluşan doktorlardır. klinik toksikologlar ise eczacılık eğitimi almış veya farmakoloji uzmanlarından veya bunlar üzerinde yan dal yapmış doktorlardan oluşur... medikal toksikologlar ise yatak başında hastaya konsültasyon verme yetkisine sahiptirler...
zehir danışma uzmanı: zehir danışma hattını arayan doktor veya vatandaşın ilk çağrısını karşılayan kişidir. bu personel aynı zamanda birimler arası diyaloğu da sağlar. çok gerekli durumlarda kılavuzlara ulaşacak, neyi nasıl yapacağını bilen donanımlı personellerdir. medikal veya klinik toksikolog klinisyenlerle hızlı bir şekilde konsültasyon yaparlar..
teknik ekip: zehir danışma merkezinin teknik altyapısını oluşturan ve onaran, veri depolanmasından sorumlu kişilerdir.
(zdm) zehir danışma merkezine gelen bir çağrının yönetimi
zehir danışma merkezi diğer sağlık çağrı merkezleri gibi planlarını belli bir akış şemasına göre yapar. merkez ilk çağrıda birimi tanıdan kısa bir mesajdan sonra ilgili numaraların tuşlanmasıyla vakalarını hastane ve hastane dışı olarak ikiye ayırır. burada bilinmesi gereken, sağlık kurumlarından gelen aramaların öncelikli olarak cevaplanacağıdır.. bu yüzden her iki çağrının da farklı yönetim akış şemaları vardır. mesela hastanın anamnez dediğimiz hastalık öykü bulgularının yanında fiziksel muayene bulguları da ayrıntılı bir şekilde sorgulanır, toksine maruz kalan hastanın şikayetlerine yönelik beklenen tedaviler ilgili sağlık personellerine daha detaylı anlatılmaktadır.. şimdi, evden veya acil servisten zehir danışma merkezini aradığınızda akış şemasını daha detaylı anlatayım...
evden, hastane dışından gelen bir çağrının yönetimi
zehir danışma merkezine gelen çağrıların %80'i evden gelen aramalardır. bir zehirlenme vakasında doğru ve hızlı bir arama ile hem sağlık hizmetlerinin yanlış kullanımının önüne geçilmiş olunur, hem de hasta burada sıhhatine hızlı kavuşur.. lütfen zehirlendiğinizi düşünüyorsanız zehir danışma merkezini aramaktan çekinmeyin..
1. evden gelen çağrılarda hastane çağrısı gibi, direkt hastanın kişisel bilgileri, toksine maruz kalma durumu, hangi toksin maddeye maruz kaldığına dair detaylı bilgiler öncelikle sorgulanır ve sistemlere kayıt edilir.
2. ikinci aşamada ise, hastayı acil servise aktarma endikasyonlarına karar vermektir. burada arayan hasta veya yakını telefonda bekletilir. merkezdeki kılavuzla ve kaynaklar gözden geçirilerek önem sırasını belrleyebilmek için triaj kararları alınır.
3. intihar (özkıyım) vakalarının, alınan maddenin herhangi bir zehirleyici unsuru bulunup bulunmamasına baklılmaksızın; kaza sonucu toksine maruz kalımlarda zdm triaj kılavuzuna göre acil servislere yönlendirilirler.
4. hasta bilgilendirildikten sonra, zehir danışma merkezi hastanın gideceği acil servisi önceden arar ve gelecek hasta için bilgilendirir. acil sağlık personelinin hastaya yapacağı ilk müdaheleler ayrıntılı bir şekilde paylaşılır.. bundan sonraki aramalar genellikle sağlık personeli ile zehir danışma merkezi arasındadır.
5. hastaya gerekirse takip araması yapılır veya hastanın bilgilendirileceği durumlar olduğunda danışma merkezi tekrar aranabilir.
acil servis ve hastanelerinden gelen çağrıların yönetim süreci
1. öncelikle acil servisten gelen çağrının uygunluğu merkez tarafından değerlendirilir. tüm toksin maruz kalımlar, ilaç yan etkileri, böcek hayvan ısırmaları (gruba uygun olmayan çağrılar sonlandırılır) hepsi ayrı ayrı değerlendirilir..
2. ikinci süreç bilgi alma sürecidir. hem arayan kişinin, hem de hastanın bilgileri alınır. öncelikle arayan kişinin adı soyadı, ulaşım bilgisi, hangi hastaneden aradığı kayıt edilir. daha sonra hastanın adı soyadı yaşı, kilosu, önceki tıbbi öyküleri, kullandığı ilaçlar, bulguları ve şikayetleri değerlendirilir. son olarak ise, maruz kalınan toksinin ayrıntıları sorulur. preparat veya madde adı, toksinin etken maddesi, eğer bir kutuyla alınmışsa kutuda yer alan miktarı,(kutuda kaç adet olduğu ve kaç adet olması gerektiği), hastanın ne miktarda maruz kaldığı, kullanım saati, olayın tanığı olup olmadığı ve başka maruz kalanın olup olmadığı sorgulanır.
3. ayrıntılı öykü alındıktan sonra arayan sağlık personeli hatta beklemeye alınır. bu aşamada doktor veya hemşire hatta beklerken merkez, triaj listesine bakar, sık karşılaşılan maddelerde hastaneye yönelendirmeyi gerektiren belirti ve bulgular maddenin minimum toksik dozlarına bakılır. zehir danışma merkezi protokolleri ve poisindex kaynakları kontrol edilir..
4. hasta stabil değilse, yatırılarak takip edilmesi gerekiyorsa, hastaya önerilmesi gereken antidotal tedavi varsa veya kılavuzların hiçbirinde yer almayan bir maddeyle karşılaşılırsa o gün nöbetçi medikal toksikolouyla konsülte edilerek değerlendirilme ve tedavi planı yapılır.
5. merkez kendi içinde hasta için organize olduktan sonra, telefonda bekleyen sağlık personeline geri dönülür ve bilgilendirilir. öncelikle hastanın maruz kaldığı maddenin toksik olup olmadığı söylenir. toksik ise, toksinin etki edeceği sistemler hakkında bilgi verilir. merkezin kendi içinde hazırladığı tedavi planı hekime veya hemşireye ayrıntılarıyla aktarılır.
6. çağrı zehir danışma merkezinin bağlı bulunduğu hastane/üniversiteden geliyorsa, medikal toksikoloji uzmanı ve o an varsa yan dal asistanlarından oluşan bir ekip hastaya yatak başı konsültasyon hizmeti verirler..
7. son olarak hastanın hastanede yattığı süreç boyunca takibi ve yatak başı düzenli viziteleri telefon aracılığıyla taburcu olana kadar yapılır.. hasta taburcu olduğunda hastanın dosyası sistemde kapatılır..
hem sağlık personelleri olarak, hem de vatandaş olarak lütfen zehirlenme şüphesi taşıyan hastanız varsa veya siz/yakınınız zehirlenme şüphesi taşıyorsanız alo 114 zehir danışma hatttını aramaktan çekinmeyiniz. sağlıklı günler...
600 Erkeğin Ölümünden Sorumlu Olan Profesyonel Zehir Taciri: Giulia Tofana
