Tiyatro İzlerken Suikaste Kurban Giden ABD Başkanı: Abraham Lincoln
lincoln, jfk ile beraber hem amerika hem dünya siyasi tarihinin en meşhur ve çözümsüz suikastine uğramış amerikan başkanıdır.
14 nisan 1865 akşamı washington, d.c.'deki ford's theatre'da düzenlenen ölümcül saldırıda konfederasyon sempatizanı john wilkes booth tarafından başından vurulan lincoln ertesi sabah öldü.
suikast, general robert e. lee ve kuzey virginia ordusu'nun appomattox court house'da general ulysses s. grant liderliğindeki birlik kuvvetlerine teslim olmasından sadece birkaç gün sonra meydana geldi ve amerikan iç savaşı'nın fiilen sona erdiğinin sinyalini verdi.
lincoln'ün ölümü ülkenin büyük bir bölümünü umutsuzluğa sürükledi ve booth ile suç ortaklarının aranması o tarihe kadar amerikan tarihindeki en büyük insan avı oldu.
booth, amerika'nın en ünlü aktör ailelerinden birinin üyesiydi. kardeşi edwin booth, babaları junius brutus booth'tan devraldığı bu görevle ülkenin önde gelen aktörü olarak kabul ediliyordu ve john wilkes booth da karizması, atletizmi ve yakışıklılığıyla tanınan, kendi çapında ünlü bir oyuncuydu.
sınır eyaleti maryland'de büyüdü ama özellikle richmond, virginia'da aktör olarak popülerdi ve kendisini bir güneyli olarak görüyordu. dahası, köle sistemini tutkuyla savunuyordu.
annesine konfederasyon için savaşmayacağına dair söz veren booth, iç savaş sırasında kuzey'de kaldı ve kölelik karşıtlarına ve lincoln'e olan nefreti derinleşti.
mart 1865'te washington d.c.'deki bir grup komplocuyla birlikte lincoln'ü kaçırmayı planladı, ancak bu planların hiçbiri gerçekleşmedi.
booth, 14 nisan 1865 sabahı, konfederasyon'un çöküşünden dolayı çılgına dönmüş bir halde, başkan'ın o akşam ford's theatre'da our american cousin adlı komedinin gösterimine katılacağını öğrendi.
komplocu arkadaşlarını bir araya getiren booth, sadece başkan lincoln'e değil, başkan yardımcısı andrew johnson ve dışişleri bakanı william seward'a da suikast düzenlemek için bir plan hazırladı. booth, uzun boylu ve güçlü eski bir konfederasyon askeri olan lewis powell'ı, david herold'un da yardım edeceği seward'a saldırmakla görevlendirdi.
konfederasyon casusları için kayıkçılık yapmış olan alman göçmeni george atzerodt ise johnson'ı öldürecekti. booth'un kendisi de lincoln'e suikast düzenleyecekti. her üç saldırı da o gece aynı saatte (yaklaşık 22:00) gerçekleşecekti.
ancak atzerodt görevini yerine getiremedi ve johnson'a hiç yaklaşmadı. powell seward'ın evini bastı ve onu defalarca bıçakla yaraladı. seward saldırıdan kurtuldu ama yüzü kalıcı olarak deforme oldu.
ford tiyatrosu'nda booth, lincoln ve eşi mary todd lincoln'ün, misafirleri clara harris ve nişanlısı birlik subayı binbaşı henry rathbone ile birlikte oyunu izledikleri özel locaya doğru ilerledi (çünkü daha önde gelen birkaç kişi lincoln'lerin davetini reddetmişti).
başkan'ın locasını korumasız bulan booth locaya girdi ve dış kapıyı içeriden kapattı. ardından, oyunda büyük bir kahkaha koparacağını bildiği bir anda, booth locanın iç kapısından içeri daldı. lincoln'ü .44 kalibrelik bir derringer ile kafasının arkasından bir kez vurdu, rathbone'u omzundan bıçakla yaraladı ve locadan aşağıdaki sahneye atladı, düşerken sol bacağını kırdı (ancak bazıları bu yaralanmanın daha sonra meydana geldiğine inanıyor).
booth'un saldırıyı gerçekleştirirken ne söylediği ve bunu ne zaman söylediği tartışma konusudur. seyirciler, booth'un sahnenin yan tarafında atının bekletildiği bir kapıdan kaybolmadan önce "sic semper tyrannis" ("tiranlara her şey müstahak", virginia eyaletinin sloganı) ya da "güney'in intikamı alındı!" diye bağırdığını ya da her ikisini birden söylediğini bildirmişlerdir.
öte yandan, suikasttan birkaç gün sonra yazdığı bir notta booth, ateş etmeden önce "sic semper" diye bağırdığını iddia etmiştir (ancak bunun booth'un tarihi dramatize etme girişimi olması muhtemel görünmektedir). her halükarda booth gecenin karanlığında atını sürerek washington'dan ayrılır ve seward saldırısı sırasında powell olmadan olay yerinden kaçmış olan herold ile maryland'de buluşur.
lincoln'e hemen seyirciler arasında bulunan birkaç doktor müdahale etti. başkan'ın fazla uzağa taşınmaması gerektiği düşünülerek, caddenin karşısında, kiracılarına fazladan oda kiralayan william petersen'in evine götürüldü. bu odalardan birinde lincoln, boyuna göre çok uzun olan bir yatağa çapraz olarak yatırıldı.
doktorlar baygın lincoln'ün iyileşeceğine dair pek umutlu değildi ve gece boyunca çeşitli kabine üyeleri, yetkililer ve doktorlar küçük odada nöbet tuttu. mary histerik bir şekilde yas tuttu. lincoln'ün 15 nisan sabahı saat 7:22'de öldüğü açıklandığında, savaş bakanı edwin m. stanton "now he belongs to the ages" (ya da "angels"; tanıklar aynı fikirde değil) dedi.
ertesi gün paskalya pazarıydı ve amerika'nın dört bir yanındaki hıristiyan kiliselerinde verilen vaazlarda lincoln'ün şehit edilişi isa'nın kurban edilişiyle bir tutuldu.
ulusal bir yas dönemi başladı. gözlemciler, afrikalı amerikalıların lincoln'ün kaybını özellikle yoğun bir şekilde hissettiklerini bildirdiler.
tarihçiler, kuzey'de bile pek çok kişinin sevmediği lincoln'ün etrafındaki efsane büyüdükçe, ölümüne hayattakinden çok daha fazla saygı duyulduğunu belirtmişlerdir.
hem beyaz saray'da hem de kongre binası'nda halkın ziyaretinden sonra, lincoln'ün özenle hazırlanmış açık bir tabut içindeki naaşı 13 günlük bir tren yolculuğuyla ülkeyi baştan başa geçerek springfield, ıllinois'deki evine götürüldü; yol boyunca philadelphia'daki ındependence hall'da devlet töreniyle yatmak ve new york'taki 5. cadde'de bir cenaze arabasıyla geçit töreni yapmak için durdu. milyonlarca insan saygılarını sunmak için tren güzergahında sıraya girdi.
faillere gelince, kaçan booth'un bacağı maryland'de, daha sonra komplo kurmaktan hüküm giyecek olan dr. samuel mudd tarafından tedavi edildi, ancak torunları onun masumiyetini kanıtlamak için uzun süren bir mücadele verdi.
başına konan 100.000 dolarlık ödülün de etkisiyle büyük bir insan avı washington çevresindeki kırsal bölgeyi askerler ve diğer arayıcılarla doldururken, booth ve herold, bir konfederasyon sempatizanının da yardımıyla, maryland'deki zekiah bataklığı yakınlarındaki bir ağaçlıkta günlerce saklandılar.
booth saklanırken, eylemlerinin neredeyse evrensel olarak kınanması karşısında duyduğu kuşkuyu kaydettiği bir günlük tuttu. bir kahraman olarak müjdelenmeyi bekliyordu.
kaçmak için daha fazla çaba sarf eden booth ve herold, 26 nisan'da virginia'da rappahannock nehri yakınlarındaki bir çiftlikte federal birlikler tarafından takip edildi.
orada herold, booth'la birlikte saklandıkları ahır ateşe verilmeden önce teslim oldu. teslim olmayı reddeden booth, ya bir asker ya da kendisi tarafından vuruldu ve kısa bir süre sonra öldü. öldürülenin booth değil, booth olduğu düşünülen başka bir adam olduğuna dair söylentiler devam etti, ancak bu fikri destekleyecek kabul edilebilir bir kanıt yok.
sekiz "suikastçi" lincoln'ün öldürülmesinden dolayı askeri bir komisyon tarafından yargılandı (birçoğu lincoln'ü kaçırma planına katılmıştı ama suikast girişimine daha az karışmışlardı).
herold, powell, atzerodt ve washington'da konfederasyon yeraltı örgütü üyelerinin sık sık gittiği bir pansiyon işleten mary surratt suçlu bulundu ve asıldı.
ayrıca suçlu bulunan mudd, michael o'laughlen ve samuel arnold ömür boyu hapis cezasına çarptırılırken, edman spangler altı yıl hapis cezası aldı. bir diğer komplocu john surratt, jr. ise ülkeden kaçmış ancak daha sonra yakalanarak 1867 yılında mahkemeye çıkarılmış ancak davası düşmüştür.